Ατοπική Δερματίτιδα-Έκζεμα: Αίτια, συμπτώματα και αντιμετώπιση της ατοπικής δερματίτιδας σε παιδιά και ενήλικες
Η ατοπική δερματίτιδα, γνωστή και ως έκζεμα, είναι μια χρόνια φλεγμονώδης πάθηση του δέρματος που επηρεάζει εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως. Χαρακτηρίζεται από έντονο και βασανιστικό κνησμό (φαγούρα) ενώ συχνά συνοδεύεται από εξάρσεις και υφέσεις. Τo εξάνθημα που παρουσιάζουν οι ασθενείς κάνει το δέρμα να φαίνεται ερυθρό με πολύ μικρές «φουσκαλίτσες» (βλατιδοφυσαλλίδες) που μπορεί να περιέχουν υγρό ή όχι. Πολύ συχνά συνοδεύεται από έντονη ξηρότητα του δέρματος με απολέπιση και λειχηνοποίηση, δηλαδή αντιδραστική πάχυνση του δέρματος. Είναι συνηθέστερη στα παιδιά, αλλά μπορεί να επηρεάσει άτομα όλων των ηλικιών. Παράγοντες όπως η γενετική προδιάθεση, οι αλλεργίες και οι περιβαλλοντικοί ερεθισμοί παίζουν σημαντικό ρόλο στην εμφάνισή της.
Σε αυτό το άρθρο, θα εξετάσουμε αναλυτικά ποιοι κινδυνεύουν περισσότερο να προσβληθούν από ατοπική δερματίτιδα και πώς μπορεί να επηρεάσει την καθημερινότητα τους. Θα μάθετε για τις αποτελεσματικότερες μεθόδους θεραπείας, όπως οι ενυδατικές κρέμες, τα τοπικά κορτικοστεροειδή και οι ανοσοκατασταλτικοί παράγοντες. Επίσης, θα δώσουμε πρακτικές συμβουλές για την πρόληψη των εξάρσεων και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής όσων πάσχουν από αυτήν την πάθηση.
Τι είναι Δερματίτιδα – Έκζεμα
Οι όροι έκζεμα και δερματίτιδα είναι ταυτόσημοι και περιγράφουν τη φλεγμονώδη αντίδραση του δέρματος η οποία κλινικά χαρακτηρίζεται από έντονο κνησμό, παρουσία βλατιδοφυσαλλίδων και απολέπιση. Αυτή η κλινική κατάσταση προκύπτει από την επίδραση πολλών παραγόντων, είτε εξωγενών είτε ενδογενών, που μπορεί να δρουν μεμονωμένα ή σε συνδυασμό μεταξύ τους.
Το έκζεμα είναι η συχνότερη δερματολογική πάθηση και κατηγοριοποιείται συνήθως σε δύο μεγάλες κατηγορίες:
Το ενδογενές που περιλαμβάνει:
- την ατοπική δερματίτιδα
- τη σμηγματορροϊκή δερματίτιδα
- το νομισματοειδές έκζεμα
- το δυσιδρωσικό έκζεμα
To Εξωγενές, που περιλαμβάνει:
- την ερεθιστική εξ επαφής δερματίτιδα
- την αλλεργική εξ επαφής δερματίτιδα
Ατοπική Δερματίτιδα – Διάγνωση
Η διάγνωση της ατοπικής δερματίτιδας βασίζεται κυρίως στην κλινική εξέταση και στην λήψη ιστορικού από τον ασθενή, καθώς μέχρι σήμερα δεν έχει αναπτυχθεί κάποια ειδική εργαστηριακή εξέταση που να συμβάλλει στην διάγνωση.
Τα τελευταία χρόνια, η ατοπική δερματίτιδα έχει κατηγοριοποιηθεί σε δύο τύπους:
- την ενδογενή (μη αλλεργική)
- την εξωγενή (αλλεργική) δερματίτιδα
Ωστόσο κλινικά, δεν υπάρχει ξεκάθαρη διάκριση μεταξύ των δύο αυτών μορφών.
Πόσο συχνά εμφανίζεται η ατοπική δερματίτιδα;
Πρόκειται για μη-μεταδοτική δερματική πάθηση που συχνά εμφανίζεται στην παιδική ηλικία, αν και μπορεί να προσβάλει άτομα ανεξαρτήτου ηλικίας. Τα αποτελέσματα επιστημονικών μελετών δείχνουν πως τα τελευταία χρόνια η ατοπική δερματίτιδα παρουσιάζει αυξητική τάση της επίπτωσης στις ανεπτυγμένες χώρες σε ποσοστό που κυμαίνεται στο 10-20% των παιδιών. Αυξητική τάση παρουσιάζεται και στους ενήλικες, αν και το ποσοστό είναι αρκετά μικρότερο, (0,2% έως 3%).
Από τι προκαλείται η ατοπική δερματίτιδα;
Η ατοπική δερματίτιδα προκύπτει από την επίδραση πολλών εξωγενών και ενδογενών παραγόντων, οι οποίοι δρουν είτε μόνοι τους είτε σε συνδυασμό. Αποτελέσματα επιδημιολογικών μελετών έχουν αναδείξει τον σημαντικό ρόλο που διαδραματίζει η κληρονομικότητα στην ανάπτυξη της ατοπικής δερματίτιδας. Πιο αναλυτικά, την νόσο εμφανίζει το 56% των παιδιών με ένα γονέα που πάσχει από ατοπική δερματίτιδα και το 81% των παιδιών με δύο γονείς που πάσχουν από την νόσο. Πέραν των γενετικών παραγόντων, σημαντικό ρόλο στην εκδήλωση της νόσου διαδραματίζουν οι περιβαλλοντικοί παράγοντες, οι λοιμώξεις – κυρίως αυτές που προκαλούνται από χρυσίζοντα σταφυλόκοκκο, η διαταραχή στη λειτουργία του επιδερμιδικού φραγμού και διάφορες ανοσολογικές ανωμαλίες.
Ποια είναι τα συμπτώματα της ατοπικής δερματίτιδας;
Ανάλογα με την ηλικία η ατοπική δερματίτιδα διακρίνεται σε τρεις κλινικές μορφές:
- Βρεφικό έκζεμα (<2 ετών)
- Ατοπική δερματίτιδα της παιδικής ηλικίας (2-12 ετών)
- Ατοπική δερματίτιδα των εφήβων-ενηλίκων (>12 ετών)
Και στις τρείς κλινικές μορφές, τα κλινικά συμπτώματα της ατοπικής δερματίτιδας είναι η ξηρότητα του δέρματος και ο έντονος, συνεχής και ενοχλητικός κνησμός (φαγούρα).
Πως εμφανίζεται το βρεφικό έκζεμα;
Εμφανίζεται ανάμεσα στον 2ο και 6ο μήνα από την γέννηση του βρέφους. Εκδηλώνεται ως οξεία δερματίτιδα στο πρόσωπο, κυρίως στις παρειές και το μέτωπο του μωρού, μένοντας ελεύθερες οι περιοχές γύρω από τα μάτια, το στόμα, τη μύτη και το πηγούνι.
Κύριο χαρακτηριστικό είναι οι ερυθηματώδεις πλάκες με ορορροούσες φυσαλίδες, βλατίδες, διαβρώσεις, εφελκίδες και λέπια.
Το εξάνθημα επεκτείνεται:
- στο τριχωτό της κεφαλής
- τα αυτιά
- τον λαιμό
Λιγότερο συχνά εμφανίζεται σε σημεία του σώματος όπως είναι:
- ο κορμός
- τα άκρα
Ο ενοχλητικός κνησμός επηρεάζει τη διατροφή και τον ύπνο του βρέφους. Συνήθως, το βρεφικό έκζεμα υποχωρεί περίπου στο 50% των περιπτώσεων μέχρι την ηλικία των 18-24 μηνών.
Πως εμφανίζεται η ατοπική δερματίτιδα της παιδικής ηλικίας;
Αποτελεί είτε συνέχεια του βρεφικού εκζέματος είτε πρώτη εκδήλωση της ατοπίας. Σε αυτή την κλινική μορφή, το εξάνθημα είναι παρόμοιο αλλά σε διαφορετικά σημεία του σώματος όπως:
- τους καρπούς
- τους αγκώνες
- τα γόνατα
- τον λαιμό
Σπανιότερα εμφανίζεται:
- στο πρόσωπο
- το τριχωτό της κεφαλής
Σε αντίθεση με το βρεφικό έκζεμα, μπορεί να εμφανιστεί στην περιοχή γύρω από το στόμα ή τα χείλη. Έως την ηλικία των 12 ετών, η ατοπική δερματίτιδα μπορεί να υποχωρήσει ή να ιαθεί, ή να προχωρήσει στην τρίτη μορφή της ή σε αλλεργική ρινίτιδα ή άσθμα.
Πως εμφανίζεται η ατοπική δερματίτιδα των ενηλίκων;
Είναι πιο συχνή στις ηλικίες 16-45 ετών και συνήθως αποτελεί συνέχεια της δερματίτιδας που εμφανίζεται στα παιδιά.
Στα σημεία του σώματος όπου εκδηλώνεται η νόσος είναι:
- οι καμπτικές επιφάνειες των αγκώνων και των γονάτων
- ο λαιμός
- τα βλέφαρα
Ωστόσο, μπορεί επίσης να εμφανιστεί και σε άλλα μέρη του σώματος, όπως:
- το τριχωτό της κεφαλής
- το μέτωπο
- τον αυχένα
- τον κορμό
- στο εφήβαιο
- στα ριζομήρια
- στη ραχιαία επιφάνεια των άνω και κάτω άκρων
- το πρόσωπο
- την περιοχή των γεννητικών οργάνων
Σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να εξαπλωθεί σε όλο το σώμα (ερυθροδερμία).
Η ατοπική δερματίτιδα των εφήβων και ενηλίκων μπορεί να προκαλέσει και αυτό που ονομάζουμε λειχηνοποίηση δηλαδή πάχυνση του δέρματος που αποκτά καστανέρυθρη μέχρι μελανόφαιη χροιά.
Το εξάνθημα συνοδεύει ένας έντονος κνησμός, συνεχής ή περιοδικός, με εξάρσεις και υφέσεις που παρατηρούνται έπειτα από την απότομη αλλαγή του καιρού, έντονη εφίδρωση, έντονο άγχος ή κόπωση. Η νόσος εξελίσσεται για χρόνια με εξάρσεις και υφέσεις. Το εξάνθημα περιορίζεται κυρίως στα άκρα, κοντά στην ηλικία των 30. Ωστόσο σε ορισμένους ασθενείς επιμένει και υποχωρεί τελικώς στα 40-50 έτη.
Ποια είναι η θεραπεία της ατοπικής δερματίτιδας;
Η θεραπευτική αντιμετώπιση της ατοπικής δερματίτιδας χωρίζεται σε τρεις φάσεις:
- φάση εφόδου
- φάση συντήρησης του αποτελέσματος
- αντιμετώπιση των εξάρσεων
Σε όλες τις φάσεις και ανεξάρτητα από τη σοβαρότητα της νόσου, η θεραπευτική προσέγγισή περιλαμβάνει:
- ενυδάτωση και φροντίδα της επιδερμίδας
- αποφυγή εκλυτικών παραγόντων (λοιμώξεις, ερεθιστικές ουσίες, μάλλινα ρούχα)
- μείωση των επιπέδων άγχους
- φαρμακευτική αγωγή
Βασική θεραπεία ατοπικής δερματίτιδας
Όπως έχει προαναφερθεί, η ατοπική δερματίτιδα προκαλεί στο δέρμα αυξημένη απώλεια ύδατος, και κατά συνέπεια ξηροδερμία.
Η συχνή εφαρμογή μαλακτικών κρεμών, ακόμη και στην περίπτωση απουσίας ορατών βλαβών, βοηθά στην αποκατάσταση της λειτουργείας του φραγμού της επιδερμίδας.
Συμπληρωματικά, μπορούν να χρησιμοποιηθούν προϊόντα που περιέχουν πολυδοκανόλη για τη μείωση του κνησμού, καθώς και προϊόντα που περιέχουν ουρία ή σαλικυλικό οξύ για τη διαχείριση χρόνιων υπερκερατωτικών βλαβών. Η θεραπευτική αξία των ενυδατικών προϊόντων έχει επιβεβαιωθεί μέσω πολλών επιστημονικών μελετών.
Ειδικές θεραπείας με κρέμες που περιέχουν κορτικοστεροειδή ή τοπικούς αναστολείς καλσινευρίνης, είναι σε θέση να βοηθήσουν, και πάντα έπειτα από συνεννόηση με τον θεράποντα Ιατρό-Δερματολόγο.
Σε σοβαρές καταστάσεις, υπάρχουν παλαιότερες και νεότερες συστηματικές θεραπείες που μπορούν να οδηγήσουν σε ύφεση το νόσημα και να ανακουφίσουν τον ασθενή.
Τέλος, θα πρέπει να εφαρμόζονται γενικοί κανόνες κατά τη διαδικασία του μπάνιου όπως:
- η αποφυγή συχνών λουτρών
- το μπάνιο να είναι σύντομο σε διάρκεια
- το νερό να είναι χλιαρό (σε καμία περίπτωση πολύ ζεστό!)
- πλύσιμο με ειδικά προϊόντα για άτομα με ατοπική δερματίτιδα που περιέχουν ειδικά απαλά σαπούνια
- αποφυγή χρήσης σφουγγαριού
- πάντα χρήση ενυδατικής κρέμας μετά το μπάνιο
Εκπαίδευση ασθενών
Σπουδαίο ρόλο στην αποτελεσματική αντιμετώπιση της ατοπικής δερματίτιδας διαδραματίζει η εκπαίδευση των ασθενών ή των γονέων ώστε να συμμορφώνονται με την τοπική θεραπεία. Η διαδικασία εκπαίδευσης μπορεί να περιλαμβάνει την πλήρη και έγκυρη ενημέρωση σχετικά με θέματα που αφορούν την νόσο (θεραπεία, φροντίδα δέρματος, αντιμετώπιση εξάρσεων), παρέχοντάς ταυτόχρονα ψυχολογική υποστήριξη και ανάπτυξη μιας σχέσης εμπιστοσύνης ανάμεσα σε ιατρό και ασθενή.
Για κάθε απορία, μην διστάσετε να επικοινωνήσετε μαζί μας και να κλείσετε ένα ραντεβού με την Δερματολόγο.
Δρ. Βασιλική Παπαγεωργίου, Δερματολόγος–Αφροδισιολόγος, MD, MSc
Πτυχιούχος Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών
Εξωτερική Συνεργάτης Νοσοκομείου “Ανδρέας Συγγρός”
Master of Science Πανεπιστημίου Στρασβούργου
Τ. Ιατρός Πανεπιστημιακών Νοσοκομείων Lyon
Μετεκπαιδευθείσα στην Παθολογία και Χειρουργική Όνυχος στα Πανεπιστημιακά Νοσοκομεία Brugmann και Saint-Pierre Βρυξελλών
Προυσιωτίσσης 27, Αγρίνιο (έναντι γηπέδου Παναιτωλικού). Τηλέφωνα επικοινωνίας: 2641307215 και 6937119603
