Μελάνωμα: H Δερματολόγος στο Αγρίνιο, Βασιλική Παπαγεωργίου εξηγεί όλα όσα πρέπει να γνωρίζετε
Το μελάνωμα είναι ένας ιδιαίτερα επιθετικός τύπος καρκίνου του δέρματος, που προκύπτει από την κακοήθη εξαλλαγή των μελανοκυττάρων — των κυττάρων που παράγουν τη μελανίνη, δηλαδή τη χρωστική του δέρματος. Εμφανίζεται συνήθως στο δέρμα, αλλά μπορεί να προσβάλει και τους βλεννογόνους. Παρότι στο παρελθόν θεωρούταν σπάνια νεοπλασία, σήμερα η συχνότητα εμφάνισης του μελανώματος έχει αυξηθεί ανησυχητικά. Η έγκαιρη διάγνωση του μελανώματος διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στην επιτυχή αντιμετώπισή του, καθιστώντας την ενημέρωση, την πρόληψη και τον τακτικό έλεγχο από εξειδικευμένο δερματολόγο απαραίτητες για όλους.
Παράγοντες κινδύνου για την εμφάνιση μελανώματος
Η κατανόηση των παραγόντων κινδύνου που σχετίζονται με το μελάνωμα είναι ζωτικής σημασίας για την πρόληψη και την έγκαιρη διάγνωσή του. Οι παράγοντες αυτοί χωρίζονται σε δύο βασικές κατηγορίες: τους ενδογενείς και τους εξωγενείς.
Ενδογενείς παράγοντες κινδύνου
Οι ενδογενείς παράγοντες είναι αυτοί που προκύπτουν από τα χαρακτηριστικά του ίδιου του ατόμου και δεν μπορούν να αλλάξουν. Σε αυτούς περιλαμβάνονται:
-
- Ατομικό ιστορικό μελανώματος ή άλλων μορφών καρκίνου: Άτομα που έχουν διαγνωστεί στο παρελθόν με μελάνωμα, άλλους καρκίνους του δέρματος, ή καρκίνο του μαστού ή του θυρεοειδούς, διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης νέου μελανώματος.
- Οικογενειακό ιστορικό μελανώματος: Όταν ένας συγγενής 1ου βαθμού (γονείς, αδέρφια) έχει εμφανίσει μελάνωμα, η πιθανότητα ανάπτυξης της νόσου αυξάνεται σημαντικά. Η οικογενής προδιάθεση συχνά συνδέεται με την παρουσία δυσπλαστικών ή άτυπων σπίλων.
- Οικογενειακό ιστορικό μελανώματος: Η ύπαρξη μελανώματος σε συγγενή πρώτου βαθμού (γονείς, αδέλφια) αυξάνει σημαντικά την πιθανότητα εμφάνισης της νόσου. Η οικογενής προδιάθεση σχετίζεται συχνά με την παρουσία δυσπλαστικών ή άτυπων σπίλων.
- Πολλαπλοί ή δυσπλαστικοί σπίλοι: Τα άτομα που έχουν μεγάλο αριθμό σπίλων (άνω των 50) ή σπίλους με ανώμαλο σχήμα, ασαφή όρια ή ποικιλία χρωμάτων (δηλαδή δυσπλαστικούς σπίλους) διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο εμφάνισης μελανώματος.
- Φωτότυπος δέρματος: Άτομα με ανοιχτόχρωμο δέρμα, ξανθά ή κόκκινα μαλλιά, μπλε ή πράσινα μάτια και δέρμα που δεν μαυρίζει εύκολα (ή καθόλου), είναι πιο ευάλωτα στην ανάπτυξη μελανώματος. Η αυξημένη ευαισθησία οφείλεται στη μειωμένη ποσότητα μελανίνης, η οποία προσφέρει λιγότερη φυσική προστασία από την υπεριώδη ακτινοβολία.
- Φύλο: Το μελάνωμα παρουσιάζει γενικά χειρότερη πρόγνωση στους άνδρες, γεγονός που σχετίζεται κυρίως με την καθυστερημένη διάγνωση και την εντόπισή του, καθώς στους άντρες εμφανίζεται συχνότερα στον κορμό ενώ στις γυναίκες στα πόδια.
- Ηλικία: Αν και το μελάνωμα μπορεί να εμφανιστεί σε οποιαδήποτε ηλικία, η συχνότητά του αυξάνεται σημαντικά μετά τα 50 έτη.
Εξωγενείς παράγοντες κινδύνου
Οι εξωγενείς παράγοντες σχετίζονται κυρίως με επιρροές του περιβάλλοντος και καθημερινές συνήθειες που μπορούν να ελεγχθούν ή να περιοριστούν, επηρεάζοντας άμεσα την πιθανότητα εμφάνισης μελανώματος. Αυτοί είναι:
-
- Ηλιακή ακτινοβολία: Η έκθεση στην υπεριώδη ακτινοβολία (UV) αποτελεί τον σημαντικότερο εξωτερικό παράγοντα κινδύνου για την ανάπτυξη μελανώματος. Ιδιαίτερα επικίνδυνη θεωρείται η κατά διαστήματα έντονη ηλιοέκθεση — όπως συμβαίνει συχνά το καλοκαίρι χωρίς επαρκή προστασία — καθώς μπορεί να προκαλέσει εγκαύματα και βλάβες στο DNA των κυττάρων του δέρματος. Ιστορικό σοβαρών ηλιακών εγκαυμάτων, ειδικά κατά την παιδική ή εφηβική ηλικία, αυξάνει σημαντικά τον μελλοντικό κίνδυνο εμφάνισης μελανώματος.
- Τεχνητή υπεριώδης ακτινοβολία (solarium): Η συστηματική χρήση solarium έχει αποδεδειγμένα συσχετιστεί με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης μελανώματος. Η τεχνητή υπεριώδης ακτινοβολία (UV) που εκπέμπεται προκαλεί κυτταρικές βλάβες παρόμοιες με εκείνες της φυσικής ηλιακής ακτινοβολίας, αυξάνοντας τον κίνδυνο κακοήθους εξαλλαγής.
- Χρόνιος ερεθισμός του δέρματος: Σπίλοι που βρίσκονται σε περιοχές με συνεχή τριβή ή πίεση, όπως η ζώνη ή ο στηθόδεσμος, ενδέχεται να είναι πιο επιρρεπείς σε κακοήθη εξαλλαγή, πιθανώς λόγω της χρόνιας φλεγμονής.
- Ανοσοκαταστολή: Άτομα με εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα — όπως ασθενείς που λαμβάνουν ανοσοκατασταλτικά φάρμακα μετά από μεταμόσχευση ή πάσχουν από HIV — διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης μελανώματος. Ο κίνδυνος είναι ακόμη μεγαλύτερος για άλλους τύπους καρκίνου του δέρματος, όπως το βασικοκυτταρικό και το ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα.
Μελάνωμα- Συμπτώματα
Το μελάνωμα εμφανίζεται συχνότερα ως μια εντελώς νέα μελαγχρωματική βλάβη πάνω στο δέρμα και σπανιότερα ως μια μικρή αλλαγή σε κάποιον προϋπάρχοντα σπίλο. Για την ευκολότερη αναγνώριση ύποπτων βλαβών έχει καθιερωθεί διεθνώς ο γνωστός κανόνας ABCDE, που περιγράφει με απλό τρόπο τα πρώιμα σημάδια που πρέπει να παρατηρούμε σε ένα σπίλο:
-
- A – Asymmetry (Ασυμμετρία): Ένας σπίλος θεωρείται ύποπτος όταν παρουσιάζει ασυμμετρία, δηλαδή όταν, χωρίζοντάς τον νοητά στη μέση, τα δύο του μισά δεν είναι όμοια ούτε ως προς το σχήμα ούτε ως προς τη δομή τους.
- B – Border (Ακανόνιστα όρια): Ένας ύποπτος σπίλος συχνά δεν έχει σαφή, ομαλά όρια. Αντίθετα, οι άκρες του μπορεί να είναι ανώμαλες, ασαφείς ή «θολές», δίνοντας την εντύπωση ότι απλώνονται στο γύρω δέρμα.
- C – Color (Ανομοιόμορφο χρώμα): Οι φυσιολογικοί σπίλοι έχουν συνήθως ομοιόμορφη απόχρωση σε όλη την επιφάνειά τους. Αντίθετα, οι ύποπτες δερματικές βλάβες μπορεί να παρουσιάζουν ποικιλία χρωμάτων — όπως αποχρώσεις του καφέ, του μαύρου, του κόκκινου, του γκρι ή ακόμη και του λευκού. Αυτή η χρωματική ανομοιομορφία αποτελεί σημαντικό προειδοποιητικό σημάδι για πιθανή κακοήθη εξαλλαγή.
- D – Diameter (Διάμετρος): Το μέγεθος ενός σπίλου μπορεί να αποτελέσει ένδειξη κινδύνου. Ένας σπίλος με διάμετρο μεγαλύτερη από 6 χιλιοστά (περίπου όσο η γόμα ενός μολυβιού) πρέπει να παρακολουθείται πιο στενά, ιδίως αν εμφανίζει και άλλα ύποπτα χαρακτηριστικά.
- E – Evolution (Εξέλιξη ή αλλαγή): Οποιαδήποτε αλλαγή στον σπίλο, όπως αύξηση μεγέθους, αλλαγή σχήματος ή χρώματος, φαγούρα, αιμορραγία ή δημιουργία πληγής, είναι σημαντική ένδειξη πιθανής κακοήθειας και πρέπει να αξιολογηθεί άμεσα από δερματολόγο.
Τέλος, η εμφάνιση οποιουδήποτε νέου σπίλου ή δερματικής αλλοίωσης, ιδίως μετά την ηλικία των 40, πρέπει να εξετάζεται με ιδιαίτερη προσοχή, καθώς η δημιουργία νέων σπίλων σε αυτή την ηλικία είναι ασυνήθιστη και ενδέχεται να αποτελεί πρώιμο σημάδι μελανώματος.
Μελάνωμα- Διάγνωση
Η διάγνωση του μελανώματος βασίζεται συνήθως σε έναν συνδυασμό κλινικής εξέτασης, δερματοσκόπησης και επιβεβαιώνεται οριστικά μέσω ιστολογικής ανάλυσης της βλάβης μετά από βιοψία.
-
- Κλινική εξέταση: Η αρχική αξιολόγηση ξεκινά με τη λήψη ιατρικού ιστορικού, με έμφαση στο ατομικό και οικογενειακό ιστορικό μελανώματος ή άλλων μορφών καρκίνου του δέρματος. Ιδιαίτερη σημασία δίνεται στο αν ο ασθενής έχει παρατηρήσει κάποιο σπίλο που έχει αλλάξει πρόσφατα ή φαίνεται να είναι καινούργιος. Ακολουθεί η κλινική εξέταση, κατά την οποία ο δερματολόγος ελέγχει προσεκτικά ολόκληρο το δέρμα και αξιολογεί με ακρίβεια όλους τους σπίλους.
- Δερματοσκόπηση: Η δερματοσκόπηση αποτελεί μια ανώδυνη, μη επεμβατική διαγνωστική μέθοδο που επιτρέπει την εξέταση των υποκείμενων δομών του δέρματος υπό μεγέθυνση μέσω ενός ειδικού φακού που εκπέμπει πολωμένο και μη πολωμένο φως. Χάρη στη μέθοδο αυτή, ο δερματολόγος μπορεί να αξιολογήσει με μεγαλύτερη ακρίβεια τα μορφολογικά χαρακτηριστικά ενός σπίλου και να διακρίνει αν πρόκειται για καλοήθη σπίλο ή για ύποπτη αλλοίωση που απαιτεί περαιτέρω διερεύνηση ή βιοψία.
- Βιοψία και ιστολογική εξέταση. Η τελική επιβεβαίωση της διάγνωσης του μελανώματος γίνεται πάντα μέσω βιοψίας. Η βιοψία πραγματοποιείται συνήθως με χειρουργική αφαίρεση της βλάβης, η οποία αποστέλλεται για ιστολογική εξέταση. Η ιστολογική ανάλυση προσδιορίζει αν τα κύτταρα είναι κακοήθη και παρέχει σημαντικές πληροφορίες για την σταδιοποίηση του μελανώματος, όπως είναι το βάθος διήθησης. Είναι σημαντικό να αφαιρείται ολόκληρος ο σπίλος και όχι μονάχα ένα τμήμα του.
Σταδιοποίηση του μελανώματος
Η σταδιοποίηση αποτελεί κρίσιμο μέρος της διαδικασίας διάγνωσης, καθώς βοηθά στον καθορισμό της θεραπευτικής στρατηγικής και στην πρόγνωση της νόσου. Η πιο διαδεδομένη μέθοδος σταδιοποίησης είναι αυτή σύμφωνα με το πάχος της βλάβης κατά Breslow. Η ταξινόμηση αυτή γίνεται με βάση το πάχος της βλάβης σε χιλιοστά, από το επιφανειακό στρώμα της επιδερμίδας μέχρι το βαθύτερο σημείο της διήθησης. Η σταδιοποίηση κατά Breslow είναι η ακόλουθη:
-
- Στάδιο Ι: πάχος ≤ 1,0 mm, έχει πολύ καλή πρόγνωση με μικρό κίνδυνο μετάστασης.
- Στάδιο ΙΙ: πάχος από 1,01 έως 2,0 mm, με μέτριο κίνδυνο μετάστασης.
- Στάδιο ΙΙΙ: πάχος από 2,01 έως 4,0 mm, με αυξημένο κίνδυνο για μεταστάσεις στους λεμφαδένες και σε άλλα όργανα.
- Στάδιο ΙV: πάχος > 4,0 mm, με πολύ υψηλό κίνδυνο μετάστασης και δυσκολότερη θεραπευτική αντιμετώπιση.
Η αξιολόγηση της ύπαρξης μετάστασης στους λεμφαδένες ή σε άλλα όργανα πραγματοποιείται μέσω πρόσθετων εξετάσεων όπως υπέρηχος λεμφαδένων, αξονική τομογραφία, ή βιοψία λεμφαδένα φρουρού.
Τύποι Μελανώματος
Το μελάνωμα δεν εμφανίζεται με την ίδια μορφή σε όλους τους ασθενείς. Υπάρχουν διαφορετικοί ιστολογικοί τύποι μελανώματος, ο καθένας με ξεχωριστά κλινικά χαρακτηριστικά, συμπεριφορά και πρόγνωση. Η διαφοροποίηση μεταξύ των τύπων μελανώματος έχει καθοριστική σημασία όχι μόνο για την πρόγνωση αλλά και για την επιλογή της καταλληλότερης θεραπευτικής προσέγγισης.
1.Επιφανειακώς επεκτεινόμενο μελάνωμα (Superficial Spreading Melanoma – SSM)
Πρόκειται για τον συχνότερο τύπο μελανώματος, καθώς αντιστοιχεί περίπου στο 70% των περιστατικών. Εμφανίζεται συνήθως σε άτομα μέσης ηλικίας, με μεγαλύτερη συχνότητα στις γυναίκες. Μπορεί να αναπτυχθεί είτε πάνω σε προϋπάρχοντα σπίλο είτε de novo — δηλαδή να προκύψει εξ αρχής ως κακοήθης βλάβη, χωρίς να πραγματοποιηθεί εξαλλαγή σε προϋπάρχοντα σπίλο. Αρχικά επεκτείνεται οριζόντια, σε επιφανειακό επίπεδο, πριν ξεκινήσει τη διήθηση προς τα βαθύτερα στρώματα του δέρματος. Κλινικά, εμφανίζεται ως μια επίπεδη ή ελαφρώς ανυψωμένη μελαγχρωματική βλάβη, με ακανόνιστα όρια και ανομοιογενή χρωματισμό. Μπορεί να περιλαμβάνει αποχρώσεις του καφέ, μαύρου, μπλε, κόκκινου ή ακόμη και άχρωμες (υπόλευκες) περιοχές. Συνήθως εντοπίζεται στη ράχη των ανδρών και στις κνήμες των γυναικών.
2. Οζώδες μελάνωμα (Nodular Melanoma – NM)
Το οζώδες μελάνωμα είναι ο δεύτερος συχνότερος τύπος μελανώματος, αντιπροσωπεύοντας περίπου το 10–20% των περιπτώσεων. Πρόκειται για μια ιδιαίτερα επιθετική μορφή, καθώς — σε αντίθεση με το επιφανειακώς επεκτεινόμενο μελάνωμα (SSM) — δεν παρουσιάζει αρχική φάση οριζόντιας εξάπλωσης, αλλά εισέρχεται άμεσα στη φάση της κάθετης διήθησης, αυξάνοντας έτσι τον κίνδυνο ταχείας εξέλιξης και μετάστασης. Κλινικά, το οζώδες μελάνωμα εμφανίζεται ως ένα σκούρο, ανυψωμένο οζίδιο ή βλατίδα που αυξάνεται ταχύτατα σε μέγεθος. Το χρώμα του μπορεί να ποικίλλει — μαύρο, γκρι, μπλε, καφέ ή και άχρωμο (στην περίπτωση του αμελανωτικού μελανώματος). Συχνά παρουσιάζει αιμορραγία ή εξέλκωση. Τυπικά εντοπίζεται στον κορμό, το κεφάλι ή τον τράχηλο, και είναι συχνότερο σε άνδρες άνω των 50 ετών.
3. Μελάνωμα επί κακοήθους φακής (Lentigo Maligna Melanoma – LMM)
Ο τύπος αυτός παρατηρείται κυρίως σε ηλικιωμένα άτομα και σχετίζεται με χρόνια έκθεση στον ήλιο. Αντιστοιχεί περίπου στο 5-10% των περιπτώσεων. Ξεκινά ως μια επίπεδη μελαγχρωματική κηλίδα που ονομάζεται κακοήθης φακή (Lentigo Maligna), και μπορεί να παραμείνει σταθερή για χρόνια, πριν εξελιχθεί σε διηθητικό μελάνωμα. Η βλάβη χαρακτηρίζεται από ασυμμετρία, ασαφή όρια και χρωματική ποικιλομορφία, και συχνότερα εντοπίζεται σε φωτοεκτεθειμένες περιοχές, όπως το πρόσωπο, τα αυτιά και οι ράχες των χεριών. Λόγω της βραδείας εξέλιξης, η πρόγνωση είναι σχετικά καλή όταν διαγνωστεί εγκαίρως.
4. Μελάνωμα των άκρων και των βλεννογόνων (Acral Lentiginous & Mucosal Melanoma)
Το μελάνωμα των άκρων είναι σπάνιο στους Καυκάσιους αλλά συχνότερο σε άτομα με πιο σκούρο δέρμα. Εμφανίζεται στις παλάμες, στα πέλματα ή κάτω από τα νύχια (υπονύχιο μελάνωμα). Κλινικά, παρουσιάζεται ως δυσχρωμική συνήθως άτυπη βλάβη, η οποία συχνά παρερμηνεύεται ως αιμάτωμα ή τραυματισμός, γεγονός που καθυστερεί τη διάγνωση. Το μελάνωμα των βλεννογόνων είναι ένας σπάνιος αλλά ιδιαίτερα επιθετικός τύπος μελανώματος. Εμφανίζεται σε περιοχές του σώματος, όπως τα ούλα, ο ρινοφάρυγγας, τα γεννητικά όργανα ή το ορθό. Η πρόγνωσή του είναι χειρότερη συγκριτικά με άλλες μορφές, κυρίως λόγω της καθυστερημένης διάγνωσης και της δυσκολίας στη χειρουργική αντιμετώπιση.
Θεραπεία
Η θεραπεία του μελανώματος εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το στάδιο της νόσου κατά τη στιγμή της διάγνωσης. Σε περίπτωση ύποπτου σπίλου, ο δερματολόγος θα συστήσει τη χειρουργική αφαίρεσή του. Αν η βιοψία επιβεβαιώσει μελάνωμα, ακολουθεί δεύτερη επέμβαση (ευρεία εκτομή) για την αφαίρεση και μέρους του φυσιολογικού δέρματος γύρω από τη βλάβη, με στόχο την πλήρη εξάλειψη των καρκινικών κυττάρων. Το εύρος εκτομής καθορίζεται με βάση το πάχος του όγκου (κατά Breslow). Η ευρεία εκτομή αποτελεί τη βασική θεραπευτική προσέγγιση και, στα αρχικά στάδια (όπως το μελάνωμα in situ, στάδιο ΙΑ), είναι συνήθως επαρκής. Σε προχωρημένα στάδια, μπορεί να απαιτηθεί επιπλέον βιοψία λεμφαδένα φρουρού ή ακόμη και λεμφαδενικός καθαρισμός. Τα τελευταία χρόνια, η ανοσοθεραπεία και οι στοχευμένες θεραπείες έχουν προσφέρει σημαντική πρόοδο, βελτιώνοντας τα ποσοστά επιβίωσης των ασθενών.
Πρόληψη
Η πρόληψη παραμένει ο αποτελεσματικότερος τρόπος μείωσης της συχνότητας εμφάνισης του μελανώματος. Μέσα από απλές καθημερινές συνήθειες και έγκαιρη ενημέρωση, μπορούμε να προστατεύσουμε το δέρμα μας και να περιορίσουμε σημαντικά τους περιβαλλοντικούς παράγοντες κινδύνου που σχετίζονται με τη νόσο.
-
- Αποφυγή ηλιοθεραπείας κατά τις ώρες έντονης ηλιακής ακτινοβολίας (11:00–16:00).
- Καθημερινή χρήση αντηλιακού με υψηλό δείκτη προστασίας (SPF ≥30), ευρέος φάσματος (UVA & UVB), με ανανέωση κάθε 2 ώρες ή μετά από κολύμπι/εφίδρωση.
- Χρήση προστατευτικού ρουχισμού, όπως μακριά μανίκια, καπέλα με φαρδύ γείσο και γυαλιά ηλίου με UV προστασία.
- Αποφυγή solarium και τεχνητών πηγών UV ακτινοβολίας, που αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης μελανώματος, ιδίως σε νεαρά άτομα.
- Εκπαίδευση του πληθυσμού στην αυτοεξέταση του δέρματος για την αναγνώριση ύποπτων σπίλων ή νέων αλλοιώσεων.
- Τακτική δερματολογική εξέταση, ειδικά για άτομα με ατομικό ή οικογενειακό ιστορικό μελανώματος, πολλούς σπίλους ή ανοιχτό φωτότυπο δέρματος.
Το μελάνωμα είναι η επιθετικότερη μορφή καρκίνου του δέρματος, αλλά όταν διαγνωστεί έγκαιρα μπορεί να αντιμετωπιστεί με επιτυχία. Η πρόληψη ξεκινά από την αυτοεξέταση και ολοκληρώνεται με την επίσκεψη στον εξειδικευμένο δερματολόγο. Επικοινώνησε σήμερα με το ιατρείο μας στο Αγρίνιο και προγραμμάτισε τον δερματολογικό σου έλεγχο για σπίλους. Η έγκαιρη διάγνωση μπορεί να σώσει ζωές.
Δρ. Βασιλική Παπαγεωργίου, Δερματολόγος–Αφροδισιολόγος, MD, MSc
Πτυχιούχος Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών
Εξωτερική Συνεργάτης Νοσοκομείου “Ανδρέας Συγγρός”
Master of Science Πανεπιστημίου Στρασβούργου
Τ. Ιατρός Πανεπιστημιακών Νοσοκομείων Lyon
Μετεκπαιδευθείσα στην Παθολογία και Χειρουργική Όνυχος στα Πανεπιστημιακά Νοσοκομεία Brugmann και Saint-Pierre Βρυξελλών
Προυσιωτίσσης 27, Αγρίνιο (έναντι γηπέδου Παναιτωλικού). Τηλέφωνα επικοινωνίας: 2641307215 και 6937119603